Gaslighting: Όταν Η Πραγματικότητα Σου Αμφισβητείται

Τι είναι το "Gaslighting" ;

Το gaslighting είναι μια μορφή ψυχολογικής κακοποίησης κατά την οποία ένα άτομο προσπαθεί να κάνει κάποιον άλλον να αμφισβητήσει τη δική του αντίληψη, μνήμη ή ακόμα και λογική. Στόχος του είναι να ελέγξει ή να χειραγωγήσει το άλλο άτομο μέσω της αμφισβήτησης της πραγματικότητάς του.

Στα ελληνικά, το φαινόμενο gaslighting αποδίδεται ως «ψυχολογική χειραγώγηση» ή πιο συγκεκριμένα «διαστρέβλωση της πραγματικότητας». Ωστόσο, χρησιμοποιείται συχνά και αυτούσιο ως «γκάσλαϊτινγκ», ιδιαίτερα σε ψυχολογικά ή κοινωνιολογικά συμφραζόμενα.

Τι περιλαμβάνει η συμπεριφορά gaslighting;

Για να θεωρηθεί ότι κάποιος κάνει gaslighting, συνήθως χρειάζονται τα εξής στοιχεία:

α) Συστηματική αμφισβήτηση της πραγματικότητας του άλλου (π.χ. «Δεν ξέρεις τι λες», «Τα φαντάζεσαι»).

β) Διαστρέβλωση γεγονότων ή ψεύδη που παρουσιάζονται ως αλήθεια.

γ) Αντιστροφή ευθυνών, ώστε το θύμα να αισθάνεται υπεύθυνο ή ένοχο.

δ) Υπονόμευση της αυτοπεποίθησης και της κρίσης του άλλου.

ε) Σταδιακή διάβρωση της αυτοαντίληψης του ατόμου με σκοπό την υποταγή ή τον έλεγχο.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα, τα οποία μπορούν να κάνουν πιο κατανοητό το φαινόμενο αυτό.

Παράδειγμα στις προσωπικές σχέσεις:

Η Μαρία, εμφανώς αναστατωμένη, λέει στον σύντροφό της ότι την προσέβαλε μπροστά στους φίλους τους. Εκείνος της απαντά ατάραχος και με σιγουριά: «Δεν συνέβη ποτέ αυτό. Είσαι υπερβολική, πάντα τα φαντάζεσαι όλα».

Παράδειγμα στον εργασιακό χώρο:

Ένας προϊστάμενος αρνείται ότι έχει δώσει μία οδηγία που διατυπώθηκε ξεκάθαρα εκ μέρους του μέσω email και κάνει τον υπάλληλο υφιστάμενό του να αμφιβάλλει για τη μνήμη του: «Δεν είπα ποτέ κάτι τέτοιο. Μάλλον δεν συγκεντρώνεσαι αρκετά. Τον τελευταίο καιρό έτσι κι αλλιώς παρατηρώ ότι έχει πέσει η απόδοσή σου».

Πώς μπορείς να καταλάβεις ότι σου κάνουν gaslighting;

Μερικά σημάδια που μπορείς να αναγνωρίσεις στη δική σου συμπεριφορά, στον τρόπο που αισθάνεσαι αλλά και στις σκέψεις σου, είναι τα εξής:

* Αμφιβάλλεις συνεχώς για τον εαυτό σου, ακόμα και για απλά πράγματα.

* Ζητάς συνεχώς συγγνώμη χωρίς να είσαι σίγουρος/η γιατί.

* Νιώθεις ότι «τρελαίνεσαι» ή ότι χάνεις τη λογική σου.

*Πιστεύεις ότι η μνήμη σου σε απατά και θυμάσαι λάθος.

* Αισθάνεσαι σύγχυση και αβεβαιότητα στις περισσότερες συνομιλίες με το συγκεκριμένο άτομο, τάση που αρχίζει και γενικεύεται σταδιακά και με άλλους ανθρώπους.

* Η αυτοεκτίμησή σου πλήττεται σημαντικά.

Ποιο προφίλ ανθρώπων συνήθως κάνουν gaslighting και ποιοι είναι οι αποδέκτες αυτού;

Άτομα που κάνουν gaslighting:

 *Συνήθως εμφανίζουν χαρακτηριστικά ναρκισσιστικής ή αντικοινωνικής προσωπικότητας, τα οποία μπορούν να γίνουν ιδιαιτέρως χειριστικά και σαδιστικά.

* Δυσκολεύονται να δεχτούν ευθύνη και απολαμβάνουν τον έλεγχο.

* Συχνά έχουν χαμηλή ενσυναίσθηση και δεν νιώθουν εύκολα (ή καθόλου) ενοχές.

*Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι εξαιρετικά ανασφαλή.

Άτομα που είναι αποδέκτες gaslighting:

 *Είναι συχνά ευαίσθητα, εμπιστευτικά, καλοπροαίρετα ή με χαμηλή αυτοεκτίμηση.

* Μπορεί να έχουν τραυματικές εμπειρίες ή να αναζητούν έντονα επιβεβαίωση.

* Δυσκολεύονται να βάλουν όρια και να πουν "όχι".

Πώς να προστατευτείς ή να απομακρυνθείς από άτομα που κάνουν gaslighting;

*Κατάγραψε γεγονότα (π.χ. ημερολόγιο, email, μηνύματα, notepad, κλπ.) ώστε να έχεις αποδείξεις για το τι και πότε συνέβη κάτι πραγματικά.

*Μίλα με άτομα εμπιστοσύνης για να επιβεβαιώσεις μία πιο αντικειμενική σκοπιά στα πράγματα.

*Βάλε όρια στο πόσο και εάν δέχεσαι την αμφισβήτηση της εμπειρίας σου.

*Απομακρύνσου, αν δεις ότι η συμπεριφορά και οι προθέσεις αυτών των ατόμων είναι συστηματικές, συχνές και αυξανόμενες.

*Αναζήτησε υποστήριξη από ειδικούς ψυχικής υγείας.

Είναι το gaslighting σύγχρονο φαινόμενο ή υπήρχε και παλαιότερα;

Παρόλο που ο όρος "gaslighting" προέρχεται από την ομώνυμη ταινία του 1944 (*Gaslight*), το φαινόμενο υπήρχε πολύ νωρίτερα, απλώς δεν είχε ονομασία. Η χειραγώγηση της πραγματικότητας είναι μια διαχρονική τακτική στις ανθρώπινες σχέσεις — από οικογένειες και ζευγάρια μέχρι πολιτικούς και εργοδότες.

Ωστόσο, η αναγνώρισή του ως ψυχολογική κακοποίηση είναι σύγχρονη. Σήμερα, χάρη στην ευρύτερη ενημέρωση για ψυχολογικά ζητήματα αλλά και την προσβασιμότητα σε αυτή, περισσότερα άτομα μπορούν να εντοπίσουν εάν συμβαίνει κάτι ανάλογο στις σχέσεις τους προκειμένου να δράσουν άμεσα και να αυτο-προστατευτούν.

Η φωτογραφία αντλήθηκε από την ιστοσελίδα: https://theblondeatthefilm.com/2013/10/29/gaslight-1944/