Βιασμός: Ποιοι μύθοι συντηρούν λανθασμένες αντιλήψεις;

Ο βιασμός συνιστά μία τραυματική εμπειρία στη ζωή του ανθρώπου. Πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο, έχει οριστεί και αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το χωροχρονικό πλαίσιο στο οποίο κάθε φορά εντάσσεται, αλλά και μέσα από το κοινωνικό, νομοθετικό, ψυχολογικό και ανθρωπολογικό πρίσμα. Ο Schultz (1977) συγκεκριμένα αναφέρει για το βιασμό ότι «υπόκειται σε ένα δεδομένο χρόνο και εποχή, στην άποψη για τις γυναίκες, στο βαθμό εκσυγχρονισμού του νόμου και στην ικανότητα του νομικού επαγγέλματος» (Τσιγκρής, 1996).

Ο ορισμός του βιασμού έχει τροποποιηθεί αρκετές φορές, ξεκινώντας από πιο αυστηρές διατυπώσεις ως προς το φύλο και το ρόλο του θύματος και του θύτη, και καταλήγοντας σε περισσότερο ουδέτερες και ευρύες. Ένας σχετικός ορισμός που μπορεί να δοθεί είναι ο εξής: «Βιασμός συναντάται όταν οποιοδήποτε άτομο (Α) παράνομα και σκοπίμως πραγματοποιεί μία πράξη σεξουαλικής διείσδυσης με ένα άλλο άτομο (Β), χωρίς τη συγκατάθεση του (Β)» (Bonnes, 2011. Sexual Offences and Related Matters Amendment Act 32, 2007, σ. 14-15).

Όσον αφορά στη σεξουαλική βία και το βιασμό, πολλαπλοί ερευνητές έχουν μελετήσει τις στάσεις, τις πεποιθήσεις καθώς και τους «μύθους» (rape myths) που οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει γύρω από το φαινόμενο αυτό. Ο Burt, όπως αναφέρουν οι Egan & Wilson (2012), ορίζει τους μύθους του βιασμού ως προκατειλημμένες, στερεότυπες ή ψευδείς πεποιθήσεις που αφορούν στην πράξη του βιασμού, το θύμα του βιασμού και το βιαστή. Η λειτουργία αυτών των μύθων είναι να αρνηθούν ή να δικαιολογήσουν τη σεξουαλική επιθετικότητα των ανδρών εναντίον των γυναικών (Egan, & Wilson, 2012. Payne et al., 1999).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων μύθων είναι τα εξής: η γυναίκα προκαλεί το βιασμό και λαμβάνει ευχαρίστηση από αυτόν (Gari, Georgouleas, Giotsa, & Stathopoulou, 2009. Lottes, 2008, 1991)· κάθε γυναίκα έχει την κρυφή επιθυμία να βιαστεί (Egan, & Wilson, 2012. Burt, 1980)· το θύμα φέρει την ευθύνη για το βιασμό του (Egan, & Wilson, 2012. Bonnes, 2011. Franiuk, Seefelt, & Vandello 2008. Lonsway, & Fitzgerald 1994)· οι σεξουαλικές παρορμήσεις των ανδρών είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης (Lottes, 2008, 1991. Symons, 1979)· μόνο συγκεκριμένοι τύποι γυναικών είναι επιρρεπείς στο βιασμό (Egan, & Wilson, 2012. Payne et al., 1999). Οι μύθοι για το βιασμό συχνά, λοιπόν, έχουν οδηγήσει σε άδικες, ανεπαρκείς και αναποτελεσματικές αποφάσεις που αφορούν στη σύλληψη, τη δίωξη, την καταδίκη και την αντιμετώπιση των επιτιθέμενων-θυτών (Lottes, 2008, 1991. Burt, & Albin, 1981, Gcocopassi, & Dull, 1986, Groth, 1979, Rose, 1977).

Επιπλέον, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις των ατόμων για το βιασμό υπαγορεύονται πολλές φορές από τα Μεσα Μαζικής Ενημέρωσης (M.M.E.), τα οποία σκιαγραφούν συγκεκριμένα προφίλ για τα θύματα και τους θύτες του βιασμού. Συγκεκριμένα, οι Burr (2001) και Hirsch (1994), όπως αναφέρει η Bonnes (2011), υποστηρίζουν την ύπαρξης μίας διχοτόμησης ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες, όπου οι μεν παρουσιάζονται βίαιοι και ανίκανοι να ελέγξουν τη σεξουαλική τους επιθυμία και οι δε καταδεικνύονται ως σεξουαλικά παθητικές, ευάλωτες και αδύναμες. Αυτές οι στερεοτυπικές εικόνες συχνά εσωτερικεύονται από το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των εκπροσώπων της αστυνομίας και των νομικών ειδημόνων που εμπλέκονται σε υποθέσεις βιασμών (Bonnes, 2011. Berrington, & Jones, 2002).

Οι μύθοι για το βιασμό που επιστρατεύονται και υποβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. έχουν την τάση να «προστατεύουν» το θύτη και να παρουσιάζουν τα θύματα ως «εκπεσόντες αγγέλους», τα οποία προκάλεσαν το βιαστή μέσω της συμπεριφοράς, του τρόπου ένδυσης, του σεξουαλικού ιστορικού ή του επαγγέλματός τους (Bonnes, 2011. Benedict, 1992. Hirsch, 1994). Σε αρκετές περιπτώσεις, τα μίντια καλύπτουν μερικώς ή δεν καλύπτουν καθόλου περιστατικά βιασμών όπου χρησιμοποιήθηκε αυτοάμυνα από τα θύματα (Bonnes, 2011. Bufkin, & Eschholz, 2000), ενώ παράλληλα αποφεύγεται η κοινοποίηση αυτών όπου ο θύτης γνώριζε εκ των προτέρων το θύμα (Bonnes, 2011). Συνεπώς, οι μύθοι για το βιασμό, όπως υπαγορεύονται και ενισχύονται από τα Μ.Μ.Ε. (Norton & Grant, 2008. Kahn & Mathie, 2000) ενδέχεται να εσωτερικευθούν από τα ίδια τα θύματα, τα οποία αποθαρρύνονται να καταγγείλουν περιστατικά βιασμού (Bonnes, 2011. Clay-Warner, & McMahon-Howard, 2009) και διατηρούν την πεποίθηση ότι μπορεί να συνέβαλαν με κάποιο τρόπο στη δική τους θυματοποίηση (Egan, & Wilson, 2012).

Όπως παρατηρείται σε αρκετές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, οι στάσεις σχετικά με το βιασμό συνδέονται με το φύλο, την εθνικότητα και το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο του θύτη και του θύματος (Bonnes, 2011. Bufkin, & Eschholz, 2000. Hirsch, 1994. Moffett, 2006). Ειδικότερα, ως βιαστές χαρακτηρίζονται συνήθως άνδρες, μη λευκοί (έγχρωμοι), χαμηλού κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου (Bonnes, 2011. Bufkin, & Eschholz ,2000. Moffett, 2006. Reddy, & Potgieter, 2006), οι οποίοι αδυνατούν να καταπνίξουν τη σεξουαλική τους διέγερση καθώς αυτή συνάδει με μία βιολογική ανάγκη (Gari et al., 2009. Burt, 2001. Doherty, & Anderson, 2004). Ακόμη, δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί και το κίνητρο του δράστη για επιβολή και αναζήτηση της εξουσίας με την πράξη του βιασμού (Norton, & Grant, 2008). Από την άλλη, τα θύματα εκπροσωπούνται κυρίως από γυναίκες, οι οποίες διαθέτουν μία «μαζοχιστική φύση» που τους υπαγορεύει τη βαθύτατη επιθυμία τους να βιώσουν το βιασμό (Gari et al., 2009). Επομένως, επικρατεί η αντίληψη ότι μία γυναίκα αποζητά το βιασμό προκαλώντας την επιθυμία του άνδρα, ο οποίος δεν μπορεί να αντιδράσει ενάντια στη φύση του.

Σε αρκετές περιπτώσεις, έχει βρεθεί ότι οι άνδρες ενσωματώνουν τους μύθους για το βιασμό στο προσωπικό τους σύστημα πεποιθήσεων σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι οι γυναίκες (Gari et al., 2009). Πιο συγκεκριμένα, οι άνδρες τείνουν να υποστηρίζουν ότι το θύμα προκάλεσε το θύτη, χρησιμοποιώντας παράλληλα μία λογική που θα δικαιολογούσε τους λόγους για τους οποίους αποδίδουν τις ευθύνες στο θύμα (Gari et al., 2009. Burt, 1980. Whatley, & Riggio, 1992, 1993). Αντιθέτως, οι γυναίκες διατηρούν ως επί τω πλείστω αρνητική στάση απέναντι στους βιαστές (Gari et al., 2009. Malamuth, Haber, & Feshbach, 1980. Margolin, Miller, & Moran, 1989) αν και αρκετές γυναίκες φαίνεται να αποδέχονται τους μύθους για το βιασμό (Egan, & Wilson, 2012. Ashton,1982. Ellis, O’ Sullivan, & Sowards, 1992. Larsen & Long, 1988), γεγονός το οποίο παρεμποδίζει τις γυναίκες-θύματα να καταγγείλουν προσωπικές τους εμπειρίες.

Γενικότερα, τα άτομα τα οποία αποδέχονται και εσωτερικεύουν στερεοτυπικές αντιλήψεις και μύθους σχετικά με το βιασμό είναι άνδρες, με λιγότερες αντιλήψεις ισοτιμίας για τους ρόλους των δύο φύλων, με περισσότερο παραδοσιακές πεποιθήσεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα και ανταγωνιστικές πεποιθήσεις ευρύτερα για σεξουαλικότητα, που υιοθετούν μία περισσότερο αρρενωπή (macho) προσωπικότητα και που θεωρούν τη βία «ανδρική», και τον κίνδυνο ως συναρπαστικό (Lottes, 2008, 1991). Επιπροσθέτως, όπως αναφέρουν οι Gari et al. (2009), παρατηρείται μία τάση να υιοθετούνται στάσεις και μύθοι για την πράξη του βιασμού από άτομα που διαβιούν σε επαρχιακές και αγροτικές κοινωνίες (Tsalikoglou, 1989. Tsigris, 1999) και από γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (Kalra et al., 1998).

Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα μικρότερης ηλικίας συστηματικά αποδέχονται στερεότυπα σχετικά με το βιασμό, αποδίδοντας αποκλειστικά την ευθύνη στο θύμα (Norton, & Grant, 2008. Kershner, 1996). Το τελευταίο εύρημα μπορεί να δικαιολογηθεί από την άποψη ότι τα νεαρά άτομα δε διαθέτουν πραγματική προσωπική πείρα προκειμένου να διαμορφώσουν τις πεποιθήσεις τους και κατ’αυτόν τον τρόπο είναι πιο επιρρεπή στις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη σεξουαλική συνεύρεση και το βιασμό, όπως αυτές προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Norton, & Grant, 2008).

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως οι μύθοι για το βιασμό, που στρεβλά δημιουργούνται και δυστυχώς συνεχίζουν να συντηρούνται σε μεγάλο βαθμό, μπορούν να εμποδίζουν σημαντικό αριθμό συνανθρώπων μας που έχουν πέσει θύματα βιασμού ή ατόμων που γνωρίζουν ότι κάποιος/α έχει υποστεί βιασμό, να καταγγείλουν το περιστατικό και να έρθουν από τη σιωπή και την αφάνεια, στο "τώρα μιλάω" και στο φως.

Δεν είσαι μόνη. Δεν είσαι μόνος. Μίλα, τώρα.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Βιβλιογραφία

Bonnes, S. (2011). Gender and racial stereotyping in rape coverage. Feminist Media Studies, 0, 1-20.

Egan, R., & Wilson, J. C. (2012). Rape victim’s attitudes to Rape Myth Acceptance. Psychiatry, psychology and Law, 19(3), 345-357.

Gari, A., Georgouleas, G., Giotsa, A., & Stathopoulou, E. A. (2009). Greek students’ attitudes towards rape. Psychology, 16(2), 130-145.

Lottes, I. L. (1991). Belief Systems. Journal of Psychology & Human Sexuality, 4(1), 37-59. (Version of record first published: 22 October 2008)

Norton, R., & Grant, T. (2008). Rape myth in true and false rape allegations. Psychology, Crime & Law, 14(4), 275-285.

Τσιγκρής, Α. (1996). Βιασμός: θεωρητική και εμπειρική προσέγγιση των παραγόντων αναφοράς του στην αστυνομία-Τόμος Α’. Διδακτορική διατριβή που εκπονήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τομέας Κοινωνιολογίας, Τομέας Εγκληματολογίας.