Επιλεκτική αλαλία: Όταν το παιδί δεν μιλά

Με την είσοδο στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο ή/και στο σχολείο, βλέπουμε σε κάποιες περιπτώσεις παιδιά τα οποία παύουν να μιλούν, ενώ μέχρι νωρίτερα επικοινωνούσαν λεκτικά με φυσιολογικό και τυπικό τρόπο, όπως δηλαδή αναμένεται και αρμόζει σε παιδιά της ηλικίας τους.

Τι μπορεί να συμβαίνει;

Ενδεχομένως, πρόκειται για τη διαταραχή της επιλεκτικής αλαλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την επίμονη αδυναμία και απροθυμία του παιδιού να μιλήσει σε ορισμένες κοινωνικές καταστάσεις. Ενώ το παιδί, λοιπόν, αρνείται να μιλήσει εκτός σπιτιού, έχει φυσιολογική ή σχεδόν φυσιολογική ομιλία εντός σπιτιού.

Η διαταραχή της επιλεκτικής αλαλίας έχει λάβει διαφορετικές ονομασίες ανά χρονικά διαστήματα από το 1877 έως τώρα, μέχρι να φθάσουμε στο σημερινό όνομά της· γι'αυτό είναι γνωστή και ως εθελοντική αφασία, επιλεκτική αφωνία, εκλεκτική αλαλία και κοινωνική αφωνία.

Πιο συγκεκριμένα, το παιδί μιλά ελεύθερα χωρίς ιδιαίτερες αναστολές στο οικογενειακό του περιβάλλον, σε γονείς και αδέλφια, αν και ορισμένες φορές επιλέγει σε ποιο μέλος της οικογένειας θα μιλήσει. Εκτός του στενού οικογενειακού κύκλου, δεν μιλά, και γι’ αυτό επιζητεί την επικοινωνία με χειρονομίες, παντομίμα και ζωγραφική. Παρουσιάζει πλήρη άρνηση να μιλήσει στο σχολικό περιβάλλον (κάποιες φορές μπορεί να μιλάει μόνο σε συμμαθητές του και όχι σε δασκάλους), αλλά και σε οποιοδήποτε ξένο προς αυτό άτομο.

Προκειμένου να δοθεί η διάγνωση της επιλεκτικής αλαλίας, χρειάζεται να πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια, όπως τα παρακάτω:

- Συνεχής αποτυχία του παιδιού να μιλήσει σε κοινωνικά περιβάλλοντα όπου υπάρχει προσδοκία ομιλίας

- Έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού στο σχολικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο

- Δεν οφείλεται σε έλλειψη γνώσης της ομιλούμενης γλώσσας

- Δεν οφείλεται σε κάποια Διαταραχή της Επικοινωνίας (π.χ. τραυλισμός)

- Δεν παρατηρείται στα πλαίσια κάποιας Διαταραχής του Αυτιστικού Φάσματος ή Ψυχωτικής Διαταραχής

- Έχει διάρκεια τουλάχιστον ένα (1) μήνα

Ακόμη, χρειάζεται να αποκλεισθεί κάθε πιθανή οργανική αιτιολογία για την εμφάνιση αυτής της αναστολής για ομιλία. Ειδικότερα, ιατρικές εξετάσεις όπως το ακουόγραμμα ενδέχεται να αποκλείσει την ύπαρξη μερικής κώφωσης, η οποία παρεμποδίζει την επικοινωνία του παιδιού.

Αναφορικά με τις νοητικές ικανότητες του παιδιού με επιλεκτική αλαλία, αυτές είναι φυσιολογικές ή ανώτερες του μέσου φυσιολογικού, ενώ συχνά στο ιστορικό που λαμβάνεται από τους γονείς ανιχνεύεται μικρή καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου περί τα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής του. Επιπλέον, ως προς την ιδιοσυγκρασία του, το παιδί ενδέχεται να είναι ενδοστρεφές, δηλαδή περισσότερο κλεισμένο στον εαυτό του, καθώς και αποτραβηγμένο από τις ευρύτερες κοινωνικές του επαφές (π.χ. στο σχολείο, σε αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, σε οικογενειακές συναντήσεις, κ.ο.κ).

Η επιλεκτική αλαλία μπορεί να παρατηρηθεί με την έναρξη του σχολικού έτους ή ακόμη και αιφνίδια μετά από κάποιο τραυματικό και ψυχοπιεστικό γεγονός. Πολλαπλοί παράγοντες ενδέχεται να λειτουργήσουν εκλυτικά για την εμφάνιση της επιλεκτικής αλαλίας, όπως είναι σημαντικές αλλαγές στη ζωή του παιδιού, π.χ. μετανάστευση σε περιοχή που μιλάνε άλλη γλώσσα, νοσηλεία για βραχύ ή μακροχρόνιο διάστημα, αποχωρισμός από την οικογένεια, φυσικό τραύμα, σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, παραμέληση.

Σε κάποιες περιπτώσεις, η επιλεκτική αλαλία συνδέεται με τις αγχώδεις διαταραχές και θεωρείται προάγγελος της κοινωνικής φοβίας (υπερβολικός φόβος έκθεσης σε κοινό ή σε κοινωνικές καταστάσεις, οι οποίες πυροδοτούν έντονο άγχος). Ωστόσο, επικρατεί διχογνωμία ως προς τη σύνδεσή τους, καθώς η επιλεκτική αλαλία εμφανίζεται κατά την προσχολική και σχολική ηλικία (3ο - 8ο έτος), ενώ η κοινωνική φοβία κατά την εφηβεία. Τέλος, ενδέχεται να συνδεθεί με τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες όπου η απροθυμία και η αδυναμία του παιδιού να μιλήσει, ανήκει στο πλαίσιο της συμπτωματολογίας μετά από ένα έντονο τραυματικό γεγονός.

Όσον αφορά στην πρόγνωση της διαταραχής, αναμένεται ότι η επιλεκτική αλαλία θα εξασθενίσει με το πέρας μερικών μηνών. Παρ' όλα αυτά, η διάρκειά της μπορεί να φθάσει και τα πέντε (5) χρόνια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει βελτίωση. Σε αρκετά σπάνιες περιπτώσεις, η επιλεκτική αλαλία συνεχίζει να επηρεάζει το άτομο και στην ενήλικο ζωή του.

Βιβλιογραφία

Μπαχαράκη, Σ., (1998). Επιλεκτική Αλαλία, Ψυχιατρική, 9, 177-198.

Wilmshurst, L. (2011). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία: Μία αναπτυξιακή προσέγγιση, Εκδόσεις Gutenberg: Αθήνα.

Photograph taken from: https://www.thrivingmindsbehavioralhealth.com/selective-mutism/