Οδηγός επιβίωσης στην Τρίτη Ηλικία

Εκεί που η τρίτη ηλικία ξεκινούσε κάποτε στα 60 έτη, τώρα πλέον έχει μετατεθεί στα 65 και οι μελλοντικές βλέψεις μας λένε ότι ίσως φθάσει στα 70. Η ηλικία όμως του ανθρώπου δεν μετράται μόνο με την κλασσική χρονολογική ηλικία, αλλά και με άλλους τρεις τρόπους: τη βιολογική, η οποία καθορίζεται από τις μετρήσεις του σώματος (π.χ. δύναμη, αντοχή, ισορροπία, κλπ.), την ψυχολογική, η οποία περιλαμβάνει τη νοητική λειτουργία και την προσωπικότητα του ατόμου, και την κοινωνική, η οποία προσδιορίζεται από τους κοινωνικούς ρόλους και τις δραστηριότητες όπου και εμπλέκεται.

Συνεπώς, οι ελλείψεις και οι δυσλειτουργίες που παρουσιάζονται σε ανθρώπους άνω των 65 ετών, δεν οφείλονται μόνον σε παράγοντες της χρονολογικής ηλικίας, αλλά και στη βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική διάσταση της ηλικίας τους.

Οι ηλικιωμένοι, συνήθως ταυτίζονται με το παλιό, το παρωχημένο και τη στασιμότητα. Ωστόσο, αν το καλο-σκεφθεί κανείς, όσο ακόμη υπάρχει ζωή, υπάρχει και εξέλιξη. Λόγω των διαφοροποιήσεων που έχουμε όλοι μας ως άνθρωποι, τείνουμε να μεγαλώνουμε χρονολογικά, βιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνικά, με τον δικό μας μοναδικό τρόπο. Αν και υπάρχουν ομοιότητες, ο καθένας διατηρεί την ατομικότητά του, και συνεπώς, τη μοναδικότητά του.

Όσο, όμως, ένας άνθρωπος παρατηρεί τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος πάνω του, τόσο πιο κοντά έρχεται στη συνειδητοποίηση ότι η διάρκεια της ζωής του μικραίνει όλο και περισσότερο. Η πραγματικότητα είναι σκληρή, και χτυπά αλύπητα κάθε άνθρωπο που πλησιάζει στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Ο φόβος των γηρατειών -της φθοράς, της ανημπόριας και επαγωγικά του θανάτου, φέρνει στην επιφάνεια ανησυχίες, φόβους, αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούμε ηλικιωμένους ανθρώπους να αναφέρονται στον εαυτό τους, λέγοντας: "Λίγα είναι τα ψωμιά μου", "Εγώ, πάει, τελείωσα πια", "Να' ταν τα νιάτα δυο φορές". Η προοπτική τους για ζωή έχει ελαττωθεί δραματικά, και μαζί της, η επιθυμία τους να απολαύσουν πραγματικά τα χρόνια που απομένουν.

Μένοντας, ωστόσο, παραδομένοι στο έλεος του χρόνου, χάνουν την ουσία για ζωή. Έτσι λοιπόν, γίνονται δέσμιοι ενός φαύλου κύκλου, όπου η αντικειμενική κατάσταση του περιορισμένου χρόνου ζωής, δημιουργεί μελαγχολικά συναισθήματα, αρνητικές σκέψεις (π.χ. "Δεν είμαι ικανός/ή για τίποτε πια"), φόβους, οδηγεί σε πιθανή παραίτηση και εν τέλει ψυχική και σωματική κατάπτωση, η οποία με τη σειρά της τρέφει και τρέφεται συνεχόμενα από την έλλειψη επαρκούς χρόνου για περαιτέρω ζωή.

Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα, όπου τα ηλικιωμένα άτομα εμφανίζουν συμπτώματα υποχονδρίασης, δηλαδή καταπιάνονται συστηματικά και υπερβολικά με ζητήματα υγείας, χωρίς απαραίτητα να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Ο φόβος μίας υποθετικής ασθένειας, στρέφει την προσοχή των άλλων ατόμων προς τους ηλικιωμένους, όπου και θα μπορέσουν να απολαύσουν φροντίδα και περιποίηση. Παράλληλα, ο απολογισμός της ζωής που ακολουθεί με την πάροδο του χρόνου, ειδικά στις περιπτώσεις όπου θα ήθελαν να είχαν κάνει κάτι διαφορετικά ή να είχαν επιτύχει περισσότερα επιτεύγματα, έρχεται πιο ομαλά γι' αυτούς, εάν πιστέψουν ότι η ασθένεια τούς στάθηκε εμπόδιο, ένας εξωγενής, δηλαδή, παράγοντας που δεν προέρχεται από τους ίδιους.

Πώς μπορεί, λοιπόν, να δει θετικά κανείς το γεγονός ότι πλησιάζει ή βρίσκεται ήδη στο μονοπάτι της τρίτης ηλικίας;

- Όπως ειπώθηκε και πριν, όσο υπάρχει ζωή, υπάρχει και εξέλιξη. Η στασιμότητα έρχεται, μόνον όταν την αφήσουμε να περάσει το κατώφλι μας. Καθένας από εμάς, πόσο μάλλον ένας άνθρωπος με περισσότερα χρόνια πάνω του, διαθέτει όλους εκείνους τους πόρους, όλο αυτό το δυναμικό που θα του επιτρέψει να ανελιχθεί. Και αυτό μπορεί να το επιτύχει, ανατρέχοντας στις εμπειρίες που έχει αποκτήσει στο παρελθόν, τις οποίες δεν μπορεί να του τις στερήσει κανείς, καθόσον αυτές είναι χαραγμένες μέσα του. Όλος αυτός ο πλούτος των εμπειριών μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να τον βοηθήσουν να εξελιχθεί και να ανανεωθεί.

- Όσο περνούν οι μέρες και τα χρόνια κυλούν, τα ηλικιωμένα άτομα έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα με τον εαυτό τους. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο με την προσωπική τους ενδοσκόπηση (την αναζήτηση μέσα στον εαυτό τους, την εκτίμηση και το δημιουργικό σχολιασμό της πορείας τους έως σήμερα) όσο και με τη γνωριμία με νέες πτυχές του εαυτού τους, στη νέα ηλικιακή ομάδα στην οποία έχουν εισέλθει ή θα εισέλθουν.

- Οι αγαπημένες δραστηριότητες δεν χρειάζεται να βγουν από το χάρτη (αξιολογούνται μόνο στη περίπτωση όπου μπορεί να φέρουν σε κίνδυνο τη ζωή του ηλικιωμένου). Η ενασχόληση με δραστηριότητες που αγαπούν, ακόμη και η απόκτηση νέων, συμβάλλουν σημαντικά στην καλή συναισθηματική τους διάθεση, στη μείωση εμφάνισης κάποιας μορφής ψυχοπαθολογίας και στην εγκεφαλική τους εγρήγορση. Μάλιστα, έχει βρεθεί ότι η χειρρωνακτική εργασία έχει σημαντικά ωφέλη για την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων, μειώνοντας τα περιστατικά κατάθλιψης. Κηπουρική, κέντημα, ψάρεμα, συμμετοχή σε οργανωμένα ταξίδια, καθαριότητα του σπιτιού, διάβασμα βιβλίων, φροντίδα κατοικίδιων ή οικόσιτων ζώων, κλπ. είναι μερικές από τις ενασχολήσεις με τις οποίες μπορούν να καταπιαστούν.

- Η κοινωνική συναναστροφή είναι εξαιρετικά σημαντική για κάθε άνθρωπο, και συνεπώς, είναι κομμάτι αναπόσπαστο στην Τρίτη Ηλικία. Η αίσθηση του ανήκειν, η κοινωνική επαφή και η συνδιαλλαγή, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για την καλή ψυχική υγεία του ηλικιωμένου, καθώς η δυνατότητα να εκφράσει την άποψή του, να μιλήσει για ζητήματα που τον απασχολούν, να μάθει και να ακούσει διαφορετικά νέα, τον εντάσσουν στην καθημερινότητα. Η απομόνωση είναι ιδιαίτερα σκληρή, γιατί λοιπόν ένας ηλικιωμένος να απομακρυνθεί από τις κοινωνικές του επαφές;

- Η δυνατότητα για ευελιξία, αν και δύσκολη πτυχή για τους ηλικιωμένους, συνιστά βασικό όρο για την καλή προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα της κοινωνίας. Καθώς οι ρυθμοί τρέχουν, τα δεδομένα στα οποία ζούμε αλλάζουν ταχύτατα, με αποτέλεσμα τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας να δυσκολεύονται ή και να αρνούνται να προσαρμοστούν (ή έστω να αποδεχτούν) τη νέα τάξη πραγμάτων. Όσο πιο ευέλικτοι και ανοιχτοί είμαστε, τόσο πιο εύκολα και γρήγορα μπορούμε να ενταχθούμε στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, αφήνοντας πίσω το ενδεχόμενο να απομονωθούμε λόγω των παρωχημένων αντιλήψεών μας και του αρνητισμού μας.

- Μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή, εστιάζοντας στο εδώ και τώρα. Πόσο σημαντικό είναι να εστιάζουμε στο παρόν, αλλά και πόσο παραμελήμενο βρίσκεται αυτό το κομμάτι μας. Δίνοντας την προσοχή μας σε αυτό που μας συμβαίνει τώρα, στο παρόν, μπορούμε να απολαύσουμε καλύτερα την κάθε στιγμή που περνά, γνωρίζοντας ότι αυτή θα περάσει αυτομάτως στο παρελθόν. Αντί, λοιπόν, να εμμένουμε αποκλειστικά στο παρελθόν ή να εστιάζουμε στο ότι θα πεθάνουμε σύντομα (οπότε τι νόημα έχει να προσπαθούμε;), στρέφουμε το ενδιαφέρον μας και την προσοχή μας σε ό,τι βιώνουμε στο εδώ και τώρα, π.χ. την κινηματογραφική ταινία που μόλις παρακολουθήσαμε, το νόστιμο φαγητό που απολαμβάνουμε, τα εγγόνια που παίζουν στην παιδική χαρά, το όμορφο δώρο που πήραμε για τα γενέθλιά μας.

- Η αίσθηση του ηλικιωμένου ότι εξαρτάται πλήρως από τους άλλους, μειώνει την προσωπική του επάρκεια και την αίσθηση ότι μπορεί να τα καταφέρει. Ένας ηλικιωμένος χρειάζεται να έχει έναν επαρκή βαθμό αυτονομίας, καθώς έτσι δεν θα στηρίζεται διαρκώς "σε δεκανίκια", αποζητώντας τη φροντίδα, την προσοχή και την περίθαλψη των νεότερων. Μπορεί να βασιστεί στις δικές του δυνάμεις μέχρι εκεί που του το επιτρέπουν, χωρίς να τις υπερεκτιμά, αντλώντας έτσι ικανοποίηση και χαρά.

Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο σημαντικό είναι να μην αφήνει κανείς -μικρός ή μεγάλος- τον εαυτό του να καταπέσει, να ραγίσει από τις δυσκολίες και το χρόνο που περνά. Γιατί ο χρόνος δεν κάνει διακρίσεις. Βρίσκεται δίπλα, στον καθένα από εμάς να του θυμίζει πόσο εύθραυστος μπορεί να είναι μπροστά του.

Το θέμα είναι αν εμείς θα φορέσουμε την πανοπλία μας.

Δεν είμαστε πιο όμορφοι και δυνατοί ως ιππότες;

Βιβλιογραφία

Αβεντισιάν - Παγοροπούλου, Α. (2008). Ψυχολογία της Τρίτης Ηλικίας. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Ντοντό, Φ. (2006). Μιλώντας για το θάνατο (2η εκδ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Sternberg, R.J. (2007). Γνωστική Ψυχολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός.