Παιχνίδι: ποιά είναι η λειτουργία του και γιατί τα παιδιά πρέπει να παίζουν;

Το παιχνίδι προσφέρει πολλαπλές λειτουργίες σε ένα παιδί, ανάλογα με την εκάστοτε χρονολογική του ηλικία. Οι επιδράσεις του είναι παιδαγωγικές - εκπαιδευτικές και συνάμα θεραπευτικές.

Ανάλογα, λοιπόν, με την ηλικία ενός παιδιού, δημιουργούνται και διαφορετικές ανάγκες που καλούνται να εκπληρωθούν μέσω του παιχνιδιού.

Για παράδειγμα, σε παιδιά έως περίπου 3 ετών και κυρίως κατά την αρχή της προσχολικής περιόδου, παρατηρούμε αυτό που ονομάζουμε "λειτουργικό παιχνίδι". Μέσα από αυτού του τύπου το παιχνίδι, το παιδί έχει την ευκαιρία να πειραματιστεί και να εξερευνήσει το περιβάλλον και τα αντικείμενα που αυτό διαθέτει, εφιστώντας την προσοχή του στη διαδικασία και όχι στο σκοπό. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί προβαίνει σε κάτι για την ίδια την πράξη ("απλώς το κάνει για να το κάνει") και όχι με σκοπό να δημιουργήσει ένα προϊόν, να παράξει δηλαδή κάποιο έργο - αποτέλεσμα από το παιχνίδι του.

Από το 4ο έτος και έπειτα, το λειτουργικό παιχνίδι μειώνεται και τη θέση του καταλαμβάνει ένας πιο σύνθετος τρόπος παιχνιδιού. Παρατηρούμε, επομένως, να προσπαθεί να παράξει κάτι, να κατασκευάσει κάτι, χρησιμοποιώντας διάφορα αντικείμενα με τελικό - απώτερο στόχο να δημιουργήσει (π.χ. τουβλάκια για να χτίσει ένα κάστρο, πλαστελίνη για να φτιάξει ομοιώματα φρούτων και λαχανικών ,κ.ο.κ.).

Το παιχνίδι, όντας ακούσιο και αυθόρμητο, απαιτεί την ενεργητική εμπλοκή του παιδιού, ενισχύοντας παράλληλα τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, αλλά και τη μάθηση. Αναπτύσσει τις σωματικές και γνωστικές του δεξιότητες, εξασκώντας τις λεπτές κινήσεις του και αποκτώντας εμπειρία λύνοντας "προβλήματα" (π.χ. μαθαίνει πώς να τοποθετεί και να στηρίζει τα τουβλάκια μεταξύ τους). Έτσι, δίδονται πολλαπλές ευκαιρίες κατάκτησης νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της σκέψης και της κρίσης του.

Ακόμη, το παιχνίδι θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό για την εκδήλωση του συναισθηματικού κόσμου του παιδιού, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στη συνύπαρξη με τους άλλους και την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Το παιχνίδι, λοιπόν, έχει και κοινωνική διάσταση, όταν στο περιβάλλον του παιδιού βρίσκονται ως ερέθισμα και άλλα συνομήλικα ή γενικά κοντινής ηλικίας παιδιά.

Το κοινωνικό παιχνίδι ξεκινάει ήδη από την πρώιμη προσχολική ηλικία όταν τα παιδιά παίζουν παράλληλα, ακόμη κι αν δεν συνεργάζονται άμεσα. Συνήθως, παίζουν με παρόμοια παχνίδια χωρίς να υπάρχει μεταξύ τους άμεση διάδραση. Ένας ακόμη παθητικός τρόπος κοινωνικού παιχνιδιού είναι το "παιχνίδι παρατήρησης", όπου το παιδί παρακολουθεί τα άλλα παιδιά να παίζουν, χωρίς να λαμβάνει μέρος το ίδιο προσωπικά στο παιχνίδι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί ενδέχεται να παραμένει σιωπηλό παρατηρώντας ή να ενθαρρύνει άλλα παιδιά που συμμετέχουν στο παιχνίδι, να κάνει σχόλια ή να δίνει συμβουλές στους άλλους.

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, το κοινωνικό του παιχνίδι αρχίζει και γίνεται πιο σύνθετο και περισσότερο εμπλουτισμένο με διαπροσωπικές συναλλαγές.

Στο "συντροφικό παιχνίδι", τα παιδιά συναλλάσσονται ανταλλάσσοντας παιχνίδια ή άλλο υλικό (π.χ. υλικά χειροτεχνίας), αλλά δεν συνεργάζονται άμεσα. Παραμένει δηλαδή το κάθε παιδί αφοσιωμένο στο δικό του παιχνίδι, διατηρώντας τη δική του δραστηριότητα.

Από την άλλη, στο "συνεργατικό παιχνίδι" τα παιδιά συνεργάζονται άμεσα, αλληλεπιδρούν και παίζουν πραγματικά μαζί, δημιουργώντας ιστορίες, επινοώντας "διαγωνισμούς" και κάνοντας δραστηριότητες με τη σειρά του το καθένα (π.χ. παιδιά που παίζουν με κούκλες και έχει το καθένα στην κατοχή του από μία, περιμένοντας με τη σειρά του πότε "θα μιλήσει η κούκλα").

Αξίζει να σημειωθεί ότι το παχνίδι στις περισσότερες μορφές του, δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να εκφράσει με έμμεσο τρόπο την συναισθηματική του κατάσταση, εκφορτίζοντας τον συναισθηματικό του πλούτο με οποιαδήποτε απόχρωση (θετικά και αρνητικά συναισθήματα), αλλά και τις σκέψεις του για μία κατάσταση (π.χ. ένα παιδί που παίρνει το αγαπημένο του αρκουδάκι και το κάνει να είναι στενοχωρημένο, γιατί ο μπαμπάς - αρκούδος δουλεύει μέχρι αργά και δεν θα προλάβει να το καληνυχτίσει).

Επαγωγικά, αντιλαμβανόμαστε πόσο σπουδαίο και απαραίτητο είναι για ένα παιδί να παίξει, περνώντας από όλα τα απαραίτητα στάδια που θα του επιτρέψουν να ξεδιπλώσει την ιδιοσυγκρασία του, να αναπτύξει την προσωπικότητά του, να μάθει, να διευρύνει τη φαντασία του και να συνεργαστεί με άλλα άτομα.

Βιβλιογραφία

Kagan, J., (1984), The Nature of the Child, Basic Books, New York.

Κάππας, Χ., (2005), Ο ρόλος του Παιχνιδιού στην Παιδική Ηλικία, Άτραπος: Αθήνα.

Feldman, R. S., (2009). Εξελικτική Ψυχολογία: Διά Βίου Ανάπτυξη Τόμος Πρώτος. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Sayeed, Z., E., Guerin, (2000), Early Years Play: A Happy Medium for Assessment

and Intervention, David Fulton: London.